MACHINES LIKE US: ROBOTS IN SCIENCE FICTION CINEMA | Offscreen
De robot heeft altijd een bijzondere plaats ingenomen in de filmgeschiedenis, vooral in het sci-fi genre. De term, afgeleid van het Tsjechische woord voor "werk", werd bedacht door schrijver Karel Čapek in zijn toneelstuk R.U.R., voor het eerst opgevoerd in 1921, en werd gebruikt om mechanische wezens aan te duiden die zijn ontworpen voor ondergeschikte, repetitieve taken. De eerste alom bekende robot op het witte doek was Maria de "Maschinenmensch" in Fritz Langs stille klassieker Metropolis (1927). Amerikaanse bioscoop serials uit de volgende twee decennia toonden een assortiment "automaten" in blikken pakken, en de robots uit de jaren 1950, die soms het vuile werk opknappen van buitenaardse indringers, werden veelal gezien als bedreigend in B-films verpakt in een Koude Oorlog retoriek. Voor de vrolijke noot zorgde dan weer de goedaardige figuur van Robby The Robot uit Forbidden Planet (1956), wiens populariteit aanleiding gaf tot een vroeg voorbeeld van fandom enspeelgoed merchandising.
Het vooruitgangsoptimisme van de jaren 1960 grossierde in films en televisiereeksen waarin robots een vertrouwd en alledaags onderdeel van de nabije toekomst waren geworden. De Star Wars-franchise introduceerde de term "droid" om R2-D2 en C-3PO te beschrijven, en het assortiment van schattige en aaibare robots breidde tot op vandaag uit, denk maar aan de kindvriendelijke Johnny 5 uit Short Circuit (1986) en WALL-E (2008). Ondertussen had het bedrijf Takara in Japan het briljante idee om de twee populairste jongensspeeltjes - auto's en robots - te combineren tot "autobots", wat leidde tot een multimedia-franchise die 4 decennia omspant: Transformers.
Sinds de crises van de jaren 1970 doemde de duistere, dystopische sci-fi variant weer meer op het kleine en grote scherm op. De mechanische, blikken robots ruimden plaats voor de figuur van de androïde, machines uitgerust met antropomorfe maar kunstmatige intelligentie, die nauwelijks van echte mensen zijn te onderscheiden. In films als Westworld (1973) en Terminator 2: Judgment Day (1991) namen moordende androïden het op tegen de mensheid, terwijl Blade Runner (1982) existentiële vragen stelde over het verschil tussen mens en replicant. Een cyborg is dan weer een mens wiens lichaam (gedeeltelijk) is vervangen door mechanische onderdelen zoals in Robocop (1987) en Hardware (1990). Ze bevolkten de vele post-apocalyptische actiefilms uit de jaren 1980 en 1990 en zijn een hoofdbestanddeel van het Cyberpunk genre waarbij de meest gesofisticeerde representaties in de Japanse anime te vinden zijn, zoals Ghost In The Shell 2: Innocence (2004).
In de 21e eeuw hebben ontwikkelingen op het gebied van kunstmatige intelligentie (A.I.) en robotica, in combinatie met een groeiend publiek bewustzijn van de toenemende aanwezigheid en afhankelijkheid van technologie in ons dagelijks leven, verhalen over de relatie tussen mens en machine populairder dan ooit gemaakt. In de reboot van de televisieserie Battlestar Galactica (2004-2009) werden de Cylons opgewaardeerd van de glanzende metalen robots uit de oorspronkelijke serie (1978-1979) tot androïden die niet van mensen te onderscheiden zijn, terwijl de tv-show Westworld (2016-) de androïde antagonisten van de film uit 1973 omvormde tot volwaardige hoofdpersonen met eigen karakters en emoties. En bioscoopfilms als Eva (2011), Ex-Machina (2014) en The Artifice Girl (2022) gingen steeds dieper in op de complexe interafhankelijke verhouding tussen de mens en zijn kunstmatige creatie. Om Eldon Tyrell, de replicant-ontwerper van Blade Runner, te citeren: " More human than human is our motto ", inderdaad!
Met meer dan 30 films, waarvan 20 in Cinematek en met aanvullende vertoningen in Cinema Nova en Cinema RITCS, kan je tijdens deze festivaleditie spreken van een heuse robot invasie. Een internationaal symposium biedt de gelegenheid om het thema van context en debat te voorzien en animaties, een decor en een heuse filmnacht zorgen voor de ludiek noot.
Een storm zorgt voor kortsluiting bij drie bewakingsrobots in een winkelcentrum waar een groepje hitsige tieners na de openingsuren een feestje houdt. Een superieur B-film zootje uit de Roger Corman stal, volniet-functioneel naakt, exploderende hoofden, flauwe grappen, en een cult cast met o.a. Dick Miller en Barbara Crampton.
Een pianiste pleegt zelfmoord nadat de yuppie die haar verkrachtte onschuldig werd bevonden, maar ze wordt terug tot leven gebracht als killer-cyborg met één specifieke richtlijn: de dader en zijn medeplichtige vriendjes uitroeien. Rape-revenge exploitatie met een melancholisch tintje en enkele zeer originele kills.
Een militaire robot komt tot leven en gaat op de vlucht in deze avontuurlijke komedie voor jong en oud. Wanneer een vrijdenkende dierenvriend (Ally Sheedy) hem verwart voor een buitenaards wezen leert ze hem wat het is om mens te zijn, en samen met zijn uitvinder (Steve Guttenberg) probeert ze "Number 5" uit de klauwen van het leger te houden.
2805, de mensheid heeft hun compleet vervuilde aardkloot achtergelaten en ingeruild voor luxueuze ruimtecapsules. Eén klein, schattig robotje is nu verantwoordelijk om het boeltje op te kuisen in deze prachtige animatiefilm van Pixar met een rake ecologische boodschap, en actiescènes die recht uit het Buster Keaton repertoire komen.
In het jaar 2036 zoeken drie criminelen hun toevlucht op een ruimtestation met maar twee bewoners: Klaus Kinski als een sinstere wetenschapper, en zijn naïeve android, Max 404, die zich spiegelt aan James Stewart. Deze bescheiden maar originele productie van Roger Corman's New World Pictures excelleert in onverwachte twists en een brutale climax.
In een post-apocalyptische wereld ligt het lot van de mensheid bij één enkele vrouw, en haar missie om cruciale data te vervoeren van New York naar Atlanta. Ze wordt in haar strijd tegen de Flesh Pirates bijgestaan door de iconische split kicks van JCVD. Een typerende cyberpunk western van de onlangs overleden no-budget visionair, Albert Pyun.
