MACHINES LIKE US: ROBOTS IN SCIENCE FICTION CINEMA | Offscreen
De robot heeft altijd een bijzondere plaats ingenomen in de filmgeschiedenis, vooral in het sci-fi genre. De term, afgeleid van het Tsjechische woord voor "werk", werd bedacht door schrijver Karel Čapek in zijn toneelstuk R.U.R., voor het eerst opgevoerd in 1921, en werd gebruikt om mechanische wezens aan te duiden die zijn ontworpen voor ondergeschikte, repetitieve taken. De eerste alom bekende robot op het witte doek was Maria de "Maschinenmensch" in Fritz Langs stille klassieker Metropolis (1927). Amerikaanse bioscoop serials uit de volgende twee decennia toonden een assortiment "automaten" in blikken pakken, en de robots uit de jaren 1950, die soms het vuile werk opknappen van buitenaardse indringers, werden veelal gezien als bedreigend in B-films verpakt in een Koude Oorlog retoriek. Voor de vrolijke noot zorgde dan weer de goedaardige figuur van Robby The Robot uit Forbidden Planet (1956), wiens populariteit aanleiding gaf tot een vroeg voorbeeld van fandom enspeelgoed merchandising.
Het vooruitgangsoptimisme van de jaren 1960 grossierde in films en televisiereeksen waarin robots een vertrouwd en alledaags onderdeel van de nabije toekomst waren geworden. De Star Wars-franchise introduceerde de term "droid" om R2-D2 en C-3PO te beschrijven, en het assortiment van schattige en aaibare robots breidde tot op vandaag uit, denk maar aan de kindvriendelijke Johnny 5 uit Short Circuit (1986) en WALL-E (2008). Ondertussen had het bedrijf Takara in Japan het briljante idee om de twee populairste jongensspeeltjes - auto's en robots - te combineren tot "autobots", wat leidde tot een multimedia-franchise die 4 decennia omspant: Transformers.
Sinds de crises van de jaren 1970 doemde de duistere, dystopische sci-fi variant weer meer op het kleine en grote scherm op. De mechanische, blikken robots ruimden plaats voor de figuur van de androïde, machines uitgerust met antropomorfe maar kunstmatige intelligentie, die nauwelijks van echte mensen zijn te onderscheiden. In films als Westworld (1973) en Terminator 2: Judgment Day (1991) namen moordende androïden het op tegen de mensheid, terwijl Blade Runner (1982) existentiële vragen stelde over het verschil tussen mens en replicant. Een cyborg is dan weer een mens wiens lichaam (gedeeltelijk) is vervangen door mechanische onderdelen zoals in Robocop (1987) en Hardware (1990). Ze bevolkten de vele post-apocalyptische actiefilms uit de jaren 1980 en 1990 en zijn een hoofdbestanddeel van het Cyberpunk genre waarbij de meest gesofisticeerde representaties in de Japanse anime te vinden zijn, zoals Ghost In The Shell 2: Innocence (2004).
In de 21e eeuw hebben ontwikkelingen op het gebied van kunstmatige intelligentie (A.I.) en robotica, in combinatie met een groeiend publiek bewustzijn van de toenemende aanwezigheid en afhankelijkheid van technologie in ons dagelijks leven, verhalen over de relatie tussen mens en machine populairder dan ooit gemaakt. In de reboot van de televisieserie Battlestar Galactica (2004-2009) werden de Cylons opgewaardeerd van de glanzende metalen robots uit de oorspronkelijke serie (1978-1979) tot androïden die niet van mensen te onderscheiden zijn, terwijl de tv-show Westworld (2016-) de androïde antagonisten van de film uit 1973 omvormde tot volwaardige hoofdpersonen met eigen karakters en emoties. En bioscoopfilms als Eva (2011), Ex-Machina (2014) en The Artifice Girl (2022) gingen steeds dieper in op de complexe interafhankelijke verhouding tussen de mens en zijn kunstmatige creatie. Om Eldon Tyrell, de replicant-ontwerper van Blade Runner, te citeren: " More human than human is our motto ", inderdaad!
Met meer dan 30 films, waarvan 20 in Cinematek en met aanvullende vertoningen in Cinema Nova en Cinema RITCS, kan je tijdens deze festivaleditie spreken van een heuse robot invasie. Een internationaal symposium biedt de gelegenheid om het thema van context en debat te voorzien en animaties, een decor en een heuse filmnacht zorgen voor de ludiek noot.
In 1984 introduceerde Giorgio Moroder de stille filmklassieker van Lang aan een nieuwe generatie inclusief een dreunende disco soundtrack. Brigitte Helm glanst in een dubbelrol als proletarische heldin Maria, en de iconische Maschinenmensch geschapen naar haar beeld. Ervaar de eeuwige klassenstrijd in Art Deco!
Een sci-fi allegorie met religieuze ondertoon waarin een intergalactische gezant landt in Washington DC en eist dat de aardbewoners stoppen met nucleaire testen. Wanneer de mensheid zijn pleidooi negeert, krijgen ze een enorme robot op hun dak die enkel gestopt kan worden met de onsterfelijke woorden "Klaatu barada nikto!"
Een ruimteschip is op weg naar Alpha Centauri op zoek naar buitenaards leven. Niemand die de oubollige robot serieus neemt - tot hij de dag redt! Deze indrukwekkende verfilming van een Stanisław Lem verhaal was baanbrekend in zijn weergave van het dagelijks leven in de ruimte en van grote invloed op het sci fi genre en films als 2001enStar Trek.
Van het iconische Metropolis uit 1927 tot The Artifice Girl uit 2022 verbeeldt film de omgang van de mensheid met kunstmatig gecreëerd leven. Van robots tot androïden en cyborgs, het idee dat onze overmoed de voorwaarden voor onze eigen vernietiging zou kunnen scheppen, staat centraal in de manieren waarop filmmakers hebben nagedacht over kwesties rond artificiële intelligentie en robotica. Of het nu gaat om de uit de hand gelopen beveiligingsrobots van Jim Wynorski's Chopping Mall (die hun rol als bewaker van een winkelcentrum iets te serieus nemen), de griezelige, slecht functionerende androids van Westworld of het leger van Daleks dat uit is op totale overheersing van de mensheid in Dr Who and The Daleks, hun portrettering is vaak gezien als een waarschuwing tegen de ongebreidelde creatie van elektronische of artificiële wezens. Toch zijn ze ook welwillend afgeschilderd: als trouwe vrienden (The Iron Giant); humoristische en eigenzinnige sidekicks (Short Circuit); slimme bondgenoten zoals R2D2 en C3PO in The Empire Strikes Back; en zelfs leergierige (en schattige) werkers (WALL-E). De relatie van de film met de robot, de androïde en de cyborg is dan ook complex en veelgelaagd.
De mensheid veracht de robots waar ze afhankelijk van zijn geworden na een nucleaire oorlog, in zoverre dat extremisten deze blauwe humanoids pogen uit te roeien met terreuraanslagen. Achter de houterige acteurs, goedkope sets en retro-futuristische nostalgie verbergt zich echter een avant-gardistische sci-fi parel vol progressieve ideëen. Een ware ontdekking!
Een detective in het dystopische Los Angeles van 2019 begint te twijfelen aan zijn werkethos als verdelger van opstandige "replicanten". Scott bewerkt op visionaire wijze Do Androids Dream of Electric Sheep? van Philip K. Dick, en zette een nieuwe standaard voor sci-fi cinema met deze iconische cocktail van neo-noir, androids, en een zinderende Vangelis soundtrack.
"Autobots, roll out!" De Decepticons zijn weer op oorlogspad in deze spin-off van de gelijknamige televisiereeks. Vergeet de live action troep van Michael Bay, deze vintage tekenfilm is een non-stop sensatie met kickass 80's hits. Stemmen van o.a. Leonard Nimoy, Robert Stack, en Orson Welles, in zijn laatste rol, als de planeet Unicron!
Tijdens de Koude Oorlog raakt een jongen bevriend met een grote, metaal-etende robot die vanuit de ruimte in zijn dorpje is neergestort, maar de paranoïde regering stuurt agenten uit op onderzoek. Deze prachtig geanimeerde fabel, gebaseerd op een kinderverhaal van dichter Ted Hughes, was een regelrechte flop ten tijde van zijn release, maar wordt nu algemeen beschouwd als een moderne klassieker.
The Tempest van Shakespeare krijgt een sci-fi makeover in dit fabelachtig meesterwerk met een avant-garde soundtrack. Een ruimteschip landt op een planeet waar een vorige expeditie zo goed als gedecimeerd werd door een duistere kracht, op twee overlevenden na: een wetenschapper en zijn dochter, vergezeld door hun mechanische assistent, Robby the Robot. Deze laatste werd een fenomeen en een razend populair sjabloon voor speelgoed design.
De alom geliefde sci-fi televisiereeks van de BBC verscheen in 1963 in de huiskamers en al gauw volgdedeze theatrale spin-off op groot scherm. Peter Cushing speelt de tijdreizende dokter die naar de Planeet Skaro wordt getransporteerd, thuishaven van die dekselse Daleks. EX-TER-MIN-ATE! In een nieuw digitaal gerestaureerde versie.
Alex Garland maakte zijn debuut als regisseur met deze nabije toekomst thriller waarin een naïeve programmeur wordt uitgenodigd door een steenrijke techneut om te testen of zijn vrouwelijke android in staat is tot zelfstandig denken. Het experiment mondt echter uit in een bizarre driehoeksverhouding en een machiavellistisch steekspel. Een instant sci-fi klassieker.
Een Chicago flik vermoedt dat een robot verantwoordelijk is voor de dood van de CEO van een robotica bedrijf. Beginnen robots de drie wetten van Asimov, die voorkomen dat ze mensen kwaad doen, met de voeten te treden? De wetten van de Hollywood blockbuster daarentegen worden volkomen gerespecteerd, getuige de grootse speciale effecten en de star power van Will Smith.
Arnold Schwarzenegger, als de uitgerangeerde T-800, wordt terug in de tijd gestuurd om de toekomstige Messias van de mensheid te redden van de meer geavanceerde T-1000 - een robot van vloeibaar metaal! Deze sequel predikt dan wel de vrede, maar niet zonder ons eerst een nagelbijtend en hoogst explosief kat-en-muisspel te serveren.
Net als je dacht dat Godzilla aan onze kant stond, maakt hij weer amok. Maar wat blijkt? Het is een mechanische kloon die gecontroleerd wordt door buitenaardse wezens! De echte Godzilla is kansloos, en moet de klauwen in elkaarslaan met King Caesar, een kaiju uit Okinawa. Er volgt een krachtmeting in pure Sergio Leone stijl.
Een heldhaftige piloot accepteert een missie naar Saturnus, zich bewust van het feit dat UNESCO bij wijze van experiment een android als lid van de bemanning heeft toegevoegd . Wie van zijn crew is mens en wie niet? Een spannende mix van ruimteactie, Koude Oorlog esthetiek en Arvo Pärt muziek.
